Z ohľadu na xvylepodibnu popuľarnisť dyskusij pro ukrajinśku latynku, my vyrišyly buty v trendi i napysaly korotku istoriju Lućka latynkoju. Vlasne, ce pereklad raniše opublikovanoji našoji korotkoji i čemnoji istoriji Lućka na 10 abzaciv.

Dľa latynizaciji vykorystaly variant latynky Ivana Lučuka, de za osnovu vźato čeśkyj pravopys. Ce subjektyvnyj vybir. Vin nam zdavśa vizuaľno pryvablyvišym, niž latynka Lozynśkoho. Xoča dľa Volyni ostanńa biľš lohična, oskiľky spyrajeťśa na pravopys poľśkyj. V danomu razi – ce lyše eksperyment.

 

 Kolaž Oleksandra Kotysa

 

Zvažajučy na te, ščo nam ne vidomi teksty z istoriji Lućka, napysani buď-jakym variantom ukrajinśkoji latynky, ce je jiji peršyj variant.

Korotka i čemna istorija Lućka

Zjavyvšyś na storinkax litopysiv deś za časiv Volodymyra Velykoho, Lućk proťahom istoriji to zhoŕav do tla, to zaznavav stolyčnoji slavy Velykoho kńazivstva. Najbiľšoho rozkvitu Lučeśk Velykyj śahnuv za časiv Vitovta.

Majučy neoficijnyj status pivdennoji stolyci Velykoho kńazivstva Lytovśkoho, misto pryjńalo vidomyj zjizd monarxiv Jevropy, de vyrišuvalośa važlyve pytanńa – čy stane Lytva korolivstvom, a Vitovt korolem lytovśkyx i ukrajinśkyx zemeľ. Ne sudyloś. Z tyx časiv do našyx dniv zberihśa xiba ščo zamok. Prote zalyšyloś čymalo riznyx svidčeń pro tu dobu – ce i narodni pisni i topohrafični nazvy.

V epoxu Vidrodženńa Lućk možna bulo nazvaty «Rymom Sxodu» čerez velyku kiľkisť kuľtovyx sporud. Vid najdavnišoji lućkoji cerkvy 12 stolitťa zberehlyśa tiľky rujiny, prote do nyx voďať ekskursiji. Spočatku v misti bulo bahato pravoslavnyx cerkov, a z plynom času staly zjavľatyśa katolyćki. Šče Vitovt dopomih ordenu dominikanciv zbuduvaty na okolyci mista murovanyj monastyr v 14 stolitti. Odyn za odnym v Lućku vynykaly monastyri inšyx katolyćkyx ordeniv. Najznačnišyj iz nyx – jezujitśkyj. Kolehium jezujitiv buv šče odnym potužnym osvitnim zakladom Lućka poŕad z cerkvoju pravoslavnoho Lućkoho bratstva.

---

Čytaty ću statťu ukrajinśkoju kyrylyceju

Читати цю статтю українською кирилицею

---

Važlyva osoblyvisť mista časiv Reči Pospolytoji ta, ščo tut prožyvaly rizni nacionaľnosti, jaki vnesly vklad u joho rozvytok. Napryklad, virmeny buly svoho rodu finansovoju elitoju mista i naviť dopomahaly muruvaty zamok. Karajimy prožyvaly okremoju hromadoju i daly svitovi vidomyx dijačiv, jak Abram Firkovč. Jevreji u 17 stolitti zbuduvaly oboronnu synahohu z pidzemelľamy, jaki isnujuť i dosi. Pizniše zjavylyśa čexy i nimci. Spadščyna ostannix – kirxa na nynišnij vulyci Karajimśkij. Biľšisť pamjatok Lućka vidobražajuť istoriju riznyx nacionaľnostej i religijnyx hrup.

Kľučova podija dľa rozuminńa nynišńoho stanu mista i joho vidminnosti vid oblasnyx centriv zaxidnoji Ukrajiny stalaśa u 1795 roci. Todi vidbuvśa tretij podil Reči Pospolytoji, pisľa jakoho Volyń pryjednaly do skladu Rosijśkoji imperiji. Lućk perestav buty centrom Volyni. Takym zrobyly Žytomyr. Ce buv period rujnaciji, zanepadu i dehradaciji. Zamok na toj čas uže davno vtratyv svoje oboronne značenńa, počav povoli peretvoŕuvatyśa na rujinu. Misto potopalo v boloti. Biľšisť inšyx oblasnyx centriv zaxidnoji Ukrajiny u toj čas staly častynkoju Avstrijśkoji imperiji. Ce kardynaľno vplynulo na podaľšyj rozvytok mist, ščo naležaly do riznyx imperij.

Na zlami XIX-XX stoliť Lućk ne mynajuť rytmy industrializaciji. Do mista prokladajuť zaliznyću, vlaštovujuť peršu elektrostanciju i elektryčne osvitlenńa vulyć, telefonnyj zvjazok, prokladajuť kanalizaciju i vodohin. Nezminnyj koloryt tohočasnoho Lućka povjazanyj iz jevrejamy, adže za riznymy danymy, todi tut prožyvalo 70-90% jevrejśkoho naselenńa. Krim holovnoji Velykoji synahohy z vežeju, po mistu dijaly deśatky malyx synahoh i molytovnyx budynkiv. Najbiľši budivli, rozvažaľni i kuľturni zaklady, fabryky mista naležaly jevrejam. Poŕad z ukrajinśkymy, poľśkymy, čeśkymy himnazijamy ta školamy bulo kiľka jevrejśkyx navčaľnyx zakladiv.

Dva deśatylitťa pered Druhoju svitovoju vijnoju Lućk jak centr Volynśkoho vojevodstva todi vidnovlenoji Reči Pospolytoji rozvyvavśa za jevropejśkym zrazkom. Aktyvno brukuvalyśa vulyci, zvodylyśa rizni administratyvni, hromadśki i pryvatni budivli, jaki j śohodni je najkraščymy sporudamy mista. Osoblyvoju vixoju staly trydćati, jaki vpysaly misto v kontekst jevropejśkoho modernizmu.

Najpomitniši sporudy tyx časiv: Ukrtelekom i holovna pošta na Kryvomu Valu, Nacionaľnyj bank na Hradnomu uzvozi, Zemeľnyj bank na Vynnyčenka, Volynśkyj krajeznavčyj muzej na Šopena, cili rajony tak zvanyx uŕadovoji ta oficerśkoji kolonij ta bahato inšyx. Na holovnij vulyci Jahellonśkij (Lesi Ukrajinky) bulo čymalo redakcij periodyčnyx vydań, knyhareń i vydavnyctv.

U raďanśkyj čas Lućk sutťevo vidrizńavśa vid toho, jakym vin buv bezposeredńo pered vijnoju. Misto zaznalo spravžńoho bumu socializmu. Buduvalyśa promyslovi rajony, velyki fabryky, zavody, stvoŕuvalyśa cili žytlovi kvartaly, burxlyvo rozvyvavśa transport. U 1973 roci v Lućku zdaly peršu čerhu zavodu syntetyčnyx škir, de vykorystaly novu na toj čas texnolohiju vyrobnyctva. Peršu produkciju v 1972 roci dav zavod vyrobiv iz plastmas. A pizniše – šovkovyj kombinat i pidšypnykovyj zavod. Za odne deśatylitťa simdeśatyx naselenńa Lućka zbiľšylośa majže v pivtora razy: z 93 tyśač do 137 tyśač. Todi ž i zjavyvśa na vulyćax mista peršyj trolejbus. A troxy zhodom arxitektory-novatory zbuduvaly v 33 kvartali samobutnij budynok-soty.

Sučasnyj Lućk – ce postraďanśke i postmoderne misto, v jakomu hlobaľni natysky stykajuťśa z lokaľnymy identyčnosťamy. A ce porodžuje biľš-menš sxoži problemy dľa mist svitu: kudy dali ruxatyśa, xto pravyj, jak buduvaty i zberihaty vodnočas, ščo je cinnym u mori pohľadiv i dumok. Ce stavyť novi vyklyky, ale j vidkryvaje novi perspektyvy. Pisľa našoji doby xtoś pidsumuje: o, misto zminylośa. Jakym vono bude, nixto ne znaje. My ž vpevneni tiľky v odnomu: pered namy šče bahato ne napysanyx storinok.

 

Підпишіться на «Хроніки Любарта» у Facebook та Вконтакті.